AFPSirte’ye savaşmaya giden Libya Ulusal Ordusu birlikleri

Libya’da Trablus hükümetine bağlı birliklerin, Sirte’yi General Halife Hafter’in elinden geri almak için başlattığı operasyon sürüyor. Hafter’in ateşkes davetini reddeden Trablus hükümeti ve Ankara, Sirte alınmadan masaya oturmayacağını söylüyor. Birlikler Sirte’ye yaklaştıkça Hafter’i destekleyen Mısır, Sirte’yi kaybetmemek için Libya’ya ordularını gönderebileceğini duyurdu. Evet Sirte neden bu kadar kıymetli?

Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi, Cumartesi günü Trablus’taki Ulusal Mutabakat Hükümeti’ne (UMH) bağlı orduyu, mevcut mevzilerinden öteye ilerlememeleri yolunda uyardı.

Libya sonu yakınlarındaki Matruh Üssü’nü ziyaret eden Sisi, “Sirte ve Cufra al çizgidir” diyerek orduya “sınır ötesi operasyonlara hazır olmaları” talimatı verdi.

Pazar günü de Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı, Sisi’ye destek açıklaması yaptı:

“Mısır Arap Cumhuriyeti’nin güvenliğinin Suudi Arabistan Krallığı’nın ve tüm Arap ulusunun güvenliğinin ayrılmaz bir kesimidir. Mısır’ın sonlarını ve halkını radikallerden, terörist milislerden ve onların kesimdeki destekçilerinden himaye hakkını destekliyoruz. Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin, Mısır’ın garp hudutlarını teröre karşı savunma hakkına desteğimizi sunuyoruz.”

6 Haziran’da General Halife Hafter Kahire’ye giderek Sisi ile bir araya gelmiş ve ateşkes daveti yapmıştı. Ateşkesin kaidesi ise “UMH birliklerinin ilerlememesi ve yabancı güçlerin ülkeyi terk etmesi”ydi.

UMH ve en büyük destekçisi Türkiye ise ateşkes davetine kapıları kapattı.

Rusya da tıpkı devirde Türkiye ile ateşkes görüşmeleri için Ankara’ya bir heyet göndermişti.

O periyot Türkiye’nin Libya Şahsi Temsilcisi olan Emrullah İşler, Rusya ile Türkiye arasında devam eden ateşkes görüşmelerinden şimdi sonuç alınamamasının sebebini, “Türkiye ve Rusya arasındaki asıl sorun, Libya hükümetinin Sirte ve Cufra’yı almadan masaya dönmeyeceği gerçeğidir.” diye açıklamıştı.

Pekala Sirte neden bu kadar değerli?

Getty ImagesHafter ve Sisi

Ocak 2020’de 3 saatte Hafter’in denetimine geçti

Sirte’nin kimin denetiminde olduğu, hem iç savaşın gidişatı açısından, hem stratejik konumu açısından hem de ekonomik sebeplerle iki taraf için de çok değerli.

UMH’nin merkezi Trablus ve Hafter’e bağlı Libya Ulusal Ordusu’nun (LNA) üslendiği Bingazi’nin ortasında mekan alan Sirte, 2011’de eski başkan Muammer Kaddafi devrildikten sonra uzunca bir müddet İslamcı milislerin yerleştiği bir yer oldu.

2015 yılının başında IŞİD’in eline geçen kentte, 2016 ahir, ABD, İtalyan ve İngiliz savaş uçaklarının yardımıyla UMH tarafından tekrar denetim sağlanmıştı. Ama IŞİD’den arta kalan kümelerin düzenlediği ataklar, Hafter’e “Şehri İslamcı teröristlerden temizleme” münasebetini kullanarak operasyon düzenlemesi için müsait ortamı sağladı.

Kaddafi’nin doğduğu, aşiretinin yaşadığı ve Kaddafi periyodunda gelişip bugünkü halini alan kenti, Sirteli kabile üyelerinden oluşturulan bir tabur koruyordu.

Bu tabur, Ocak 2020’de taraf değiştirerek Hafter’e bağlılık bildirdi ve kent birkaç saat içinde Hafter’in denetimine geçti.

AFPBingazi’deki birlikler, Sirte’de UMH’ye karşı savaşmak için Haziran’ın birinci haftasına yola çıktı

Tıpkı günlerde Türkiye de, UMH ile imzaladığı güvenlik itilafı gereği Libya’da askeri techizat yardımı yapmaya başlamıştı.

O tarihten sonra Hafter, 370 kilometre garptaki Trablus’a hakikat süratle ilerlemeye başladı.

4 Haziran’da UMH, Trablus’un denetimini büsbütün ele geçirdiğini açıkladı. Hafter’e bağlı birlikler Trablus’tan garba ve güneye çekilmeye başladı. 2 gün sonra, yani Hafter’in Kahire’ye giderek Sisi’yle birlikte ateşkes daveti yaptığı gün UMH, Sirte’yi geri almak için “Zafer Yolu” operasyonunu başlattığını duyurdu.

‘Sirte operasyonu, tüm Libya için verdiğimiz bir savaştır‘

UMH’ye bağlı ordunun sözcüsü Abdülmenaam al Draa, operasyonu duyururken Sirte’ye verilen ehemmiyeti de vurguladı:

“Bu, Sirte kentini alma savaşı değildir. Bu tüm Libya için verdiğimiz bir savaştır. Sirte’den sonra şarka gerçek ilerlemeye devam edeceğiz.”

UMH’nin şarka gerçek ilerlemesinde büyük bir basamak olan Sirte’nin düşmesi, bu sebeple Hafter ve Hafter’i destekleyen Mısır, Rusya, Fransa üzere devletler için “kırmızı çizgi” niteliğinde.

Operasyon başladığında, yılın başında taraf değiştiren milisler birinci savunmayı yaptı. Kentte çok güçlü olan bu kabileyle çatışmalar kuvvetli geçti. Bu sırada LNA’dan da takviye ekipler kente ulaştı.

Sirte ve Mısrata’daki kabileler arasında uzun yıllardır süren yarışmanın bir devamı olarak, Mısrata’daki kabileler de Sirte operasyonunda UMH’ye destek veriyor. Bu sebeple Sirte’nin, farklı taraflara bağlı kabililerin gücünü göstermesi açısından sembolik kıymeti de var.

Rus savaş uçakları Cufra’da

Zafer Yolu Operasyonu’nda tek gaye Sirte değil, güneyindeki Cufra da gayeler arasında.

Sirte’de Hafter’e bağlı milisler ve askeri noktalar bulunsa da, Cufra’da Rus savaş pilotlarının olduğu ve Rus savaş uçaklarının da Cufra’da beklediği biliniyor.

Bu sebeple kimi eksperler, bu operasyonların ilerlemesi halinde Rusya’nın ateşkes için Türkiye’ye daha fazla taviz vermesinin mümkün olduğu görüşünde.

ABD ordusunun Afrika Kuvvetleri Komutanlığı, Mayıs ayı boyunca yaptığı açıklamalarda, Rus savaş uçaklarının Cufra’daki Hava Üssü’nde olduğuna dair fotoğraflar da yayımladı.

Rusya’dan gelen yardımın Cufra’dan daha şarka kaydırılması durumunda Hafter’in birlikleri de büyük nispette devletin doğusunda konuşlanmak zorunda kalacak. Bu da, 2014’ten beri denetim ettiği ortamı genişleten Hafter için önemli bir kayıp manasına geliyor.

Mayıs ahir da Hafter’e bağlı birlikler Trablus’tan geri çekilirken Reuters haber ajansına konuşan Bani Velid Belediye Yöneticisi Selim Alayvan, Rus savaşçıların uçaklarla Cufra’ya götürüldüğünü söyledi. Alayvan, “Ruslar üç askeri uçakla Cufra’ya taşındı. Askeri araçları da karadan Cufra’ya götürüldü” dedi.

Cufra Hava Üssü’nn denetimi, Haziran 2017’de Hafter’in denetimine geçmişti. UMH, 2019’dan bu yana vakit zaman Cufra’daki hava üssünü bombalıyordu.

BBC

Petrol yataklarının ve ihraç yollarının üzerinde

Sirte kentinin güneyini ve doğusunu kapsayan geniş Sirte havzası, Libya’nın petrol yataklarının yüzde 80’inin bulunduğu yer.

Buradan çıkarılan petrolden elde edilen gelir, memleketin petrol gelirlerinin yüzde 80’ini oluşturuyor.

Sirte’ye hakim olan birlikler, birden fazla Sirte’nin doğusunda bulunan ve petrolün ihraç edildiği limanlara sahih süratlice ilerleyip buraları da ele geçirebilir.

Lakin petrol yataklarının olduğu kesimlerde de Hafter’e bağlı kabilelerin oluşturduğu silahlı milisler denetimde.

O denli ki; Ocak 2020’de Berlin’de toplanan Libya Konferansı sırasında masada istediğini elde etmek için Hafter, tüm petrol yataklarını, petrol dolum tesislerini ve limanlardaki terminalleri kapatmıştı. Bu Libya’nın gelirinin büyük bir kısmına ulaşamaması demek oluyor.

Getty ImagesSirte’nin doğusundaki limanlardan petrol ihracı tankerlerle yapılıyor

Bu limanlardan memleketler arası pazara gönderilen petrolü, Trablus hükümetine bağlı olan Ulusal Petrol Kurumu işletiyor. Limanda çalışan memur ve emekçiler Trablus hükümetinden maaş alsa da, Hafter ve Hafter’e bağlı aşiretler, bu ihracattan gelen gelirin Trablus hükümetine verilmesine karşı çıkıyor. Petrol boru hatlarının geçtiği yollar üzerinde de Hafter’e bağlı aşiretler var ve devir zaman petrol akışını durduruyor. Bu türlü durumlarda petrol üretimi de mecburi olarak durduruluyor ve aslında berbat durumda olan memleket iktisadı savaştan daha da sert etkileniyor.

Sirte’yle ilgili en detaylı çalışma, 2018 yılının başında Avrupa Birliği’nin fonuyla Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yapıldı. Nisan 2018’de yayımlanan BM raporuna nazaran, kentin nüfusu 126 bin civarında.

IŞİD’in kentin denetimini ele aldığı periyotta kaçan 100 bine yakın kimseden 90 bini, 2017’de kente geri dönmüştü.

Raporun yazıldığı tarihte kent nüfusunun yüzde 10’dan fazlası Mısır, Bangladeş, Çad ve Sudan’dan çalışmak için gelen göçmenlerden oluşuyordu.

Getty ImagesSirte, 2011’deki iç savaşta muhaliflerin ele geçirdiği son kentlerden biriydi, Kaddafi Sirte’de öldürüldü

Kaddafi’nin büyüttüğü kentin, merkezden özerk bir idare yapısı da vardı ama 2011’de idare değiştikten sonra bu özelliğini kaybetti. Lakin bu durum kentte çok sayıda devlet memurluğu kaynaklı yeni iş sahalarının oluşmasına sebep oldu.

Kaddafi’nin kabilesi olan Kaddafa kabilesi de, 2011 öncesi gücü elinde tutmasa da hâlâ Sirte civarında yaşıyor.

Libya iktisadında değerli bir mahal tutan Sirte, BM’ye nazaran, memleketin kalkınmasıyla ilgili plan yapılırken “özel bir ilgiyi hak ediyor.”

Devlette işgücünün yüzde 80’ini devlet memurları oluşturduğu için Sirte’deki memuriyetlerin sayısının yüksek olması değerli.

Sirte’de yaklaşık 36 bin kişinin memur olarak çalıştığı kamu kuruluşları, kentin iktisadının en büyük kısmını oluşturuyor.

Bu sayı, kentte işgücünün yarısını oluşturuyor. Birebir vakitte işgücünün yüzde 28’ini bayanlar oluşturuyor ki bu nispet Libya’nın öteki kentlerine orantıyla düşük.

BBCTürkiye’den Trablus’a giden heyet, savaş sonrası ticari ve ekonomik işbirliğini masaya yatırdı

İnşaat çalışmaları için büyük bir fırsat doğuruyor

2010’da başlayan iç savaşta ve sonrasında IŞİD’in elinden geri alınması için yürütülen operasyonlarda kent ve etrafı, çok büyük orantıda zarar gördü. Bu ortamların kimilerinde yine inşa faaliyeti görülse de, mahsusen Kaddafa kabilesinin yaşadığı ortamlarda yıkım hâlâ duruyor.

Kaddafi periyodunda Libya’da çok büyük inşaat işlerine imza atan ve o devirden kalan ödemelerini UMH ile yaptığı işbirliği sayesinde geri almak için adım atan Türkiye, devlette inşaat faaliyetlerine yine başlamayı hedefliyor.

Sirte de, inşaat faaliyetlerinin yürütülebileceği çok geniş bir alan olarak görülüyor.

17 Haziran Çarşamba günü Türkiye’den Kaynak ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun da bulunduğu bir heyet Trablus’a gitmiş, ziyarette yeni devirde ticari işbirliği de konuşulmuştu.

AFP

Ziyaretin akabinde Reuters’a konuşan bir Türk yetkili, Türkiye’nin “Libya’nın tekrar inşası çalışmalarını süratle başlatmaya hazır olduğunu” söylemişti.

BM’nin raporuna nazaran Sirte’de inşaat lisansları 2011’den beri hiçbir firmaya verilmedi. Kent kurulu için en çekişmeli işlerden biri de, operasyonlar sonrası kente geri dönenlerin yerleştirileceği mütenasip yerleşim alanları bulmak.

Kentteki en büyük hastane de operasyonlar sırasında büyük zarar gördü ve tekrar yapılması gerekiyor. Tıpkı halde içme suyunun sağlanması ve dağıtımı da, yollar ve elektrik dağıtım şebekeleri de tekrar düzenlenmeli.

Libya’daki kıymetli ticaret merkezlerinden biri

Libya, şark ve güneyinde büyük bir nahiyeyi denetim eden Hafter ile Tobruk’taki Temsilcisi ve Trablus’taki UMH arasında adeta ikiye bölünmüş durumda.

İki ordu ve iki meclisin dışında memlekette iki de Merkez Bankası var.

AFPSirte’de bir elektrik santrali

Trablus’taki merkez bankası İngiltere’de, Bingazi’deki merkez bankası Rusya’da kendi parasını basıyor. İki taraf birbirinin parasını kabul etmiyor.

Meğer memleketin doğusu ve batısı arasında uzun yıllardır malların getirilip götürüldü, ticaret merkezi konumda olan Sirte, son devirde tekrar iki çatışan taraf arasında bu hizmeti görüyordu.

Ama paraların kabul edilmemesi, Sirte’deki ticareti de son periyotta meşakkate soktu.

Lakin Sirte’den ihracat yapılan büyük bir liman yok. Sirte etrafındaki limanlardan petrol ihracatı yapılıyor.

Tekrar de Libya’nın tekrar inşası üzerine yapılan çalışmalarda Sirte’nin merkezi konumu ve limanlarının, ticaret için daha fazla kullanılmasına imkan sağlayabileceğine değiniliyor.

AFP

2016’ya kadar IŞİD’in Libya’daki kalesiydi

2011 sonrası radikal kümelerin üslendiği Sirte’de, 2014’te Ensar el Şeria isimli örgüt çok güçlüydü. Hükümet binalarını ele geçiren örgüt, trafik kuralları belirlemiş ve “polis gücü” oluşturmuştu.

Bu sebeple 2014 sonrasında dünyanın birçok yanından IŞİD’e bağlı olanlar da dahil radikal savaşçılar Sirte’ye gitti. 2015’in başındaysa kent külliyen IŞİD’in denetimine geçmişti.

Bu devirde nüfusun büyük bir kısmı kentten kaçtı.

Mısır, vakit zaman Sirte’de IŞİD’i amaç alan bombardımanlar düzenledi.

AFPSirte, yaklaşık iki yıl IŞİD’in kalesiydi

12 Mayıs 2016’da UMH’ye bağlı ordu, ABD, İtalyan ve İngiliz birliklerinin desteğiyle IŞİD’e karşı operasyona başladı. Operasyon, Aralık 2016’da sona erdi. Kentte yaklaşık 3 bin IŞİD üyesi olduğu ortaya çıktı. Operasyon bittiğinde bir kısmı gemilerle Avrupa’ya kaçmak üzereyken yakalandı.

Operasyonlar sırasında kentte kâfi istihbarat ağı yoktu, çok sayıda sivil de hayatını kaybetti.

Sirte’de son durum ne?

Hafter’e bağlı, Sirteli kabilelerin oluşturduğu tabur, Haziran ayı başında Hafter’in birlikleri gelene kadar savunmadaydı. Bu sırada iki ortam UMH’nin eline geçti.

Gelgelelim Hafter’a bağlı birlikler Sirte’ye ulaştıktan sonra meydanda bu ortamların bir kısmı yine Hafter’in denetimine geçti.

Çatışmalar çoğunlukla Trablus-Sirte karayolu üzerinde ve kentin Cufra’ya giden güney yolu üzerinde ağırlaşıyor.

UMH, kentteki kabilelere yine taraf değiştirme ve “savaşın müthiş sonuçlarından kaçınma” daveti da yaptı.

AFPHafter’e bağlı birlikler Haziran 2017’de Cufra’ya girmişti

Mısrata’da UMH’ye bağlı kabilelerden de savaşmak için Sirte’ye giden silahlı kümeler oldu. UMH’ye bağlı ordu, Birleşik Arap Emirlikleri’ne ilişkin kişisiz hava araçlarının Mısrata’nın güneyindeki bir sahra hastanesini vurduğunu duyurdu.

Meydanda durum son iki haftadır önemli bir değişiklik göstermese de, Mısır önderi Sisi’nin ateşkes davetine Rusya ve Fransa’dan da destek geldi.

Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 22 Haziran’da, Türkiye’nin Trablus hükümetine verdiği askeri desteği eleştiren açıklamalar da yaparak “Türkiye’nin Libya’da üstlendiği role müsaade etmeyiz” dedi.

Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hami Aksoy, 23 Haziran’da Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’a reaksiyon gösterdi. Aksoy, “Macron’un memleketimizin ilgili Birleşmiş Milletler kararları çerçevesinde ve talebi doğrultusunda Libya’nın legal hükümetine verdiği desteği ‘tehlikeli bir oyun’ olarak tanımlaması lakin akıl tutulmasıyla izah edilebilir” diye konuştu.

Cumhuriyet